Lokal, Katılımcı ve Şeffaf Bir Sivil Toplum Modeli Denemesi

Disculpa, pero esta entrada está disponible sólo en Turco. For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

Dünyanın birçok ülkesine yayılmış, eğitimli, tecrübeli, ortak dil, değerler ve prensipler etrafında şekillenmiş, hızlı teşkilatlanma ve iş yapabilme kapasitesine sahip Hizmet toplumu gönüllüleri yüksek bir toplumsal potansiyeli ihtiva etmektedirler. Bu fertler yaşadıkları kültürel ve çevresel şartlara uyum içinde toplumlarına katkıda bulunurken aynı zamanda ideallerine, değerlerine ve prensiplerine uygun bir yaşam da sürmek istemektedirler. Gelişen şartlar ve zorluklar bu topluluk üyelerini yeni yöntemler bulmaya, geçmiş pratiklerdeki aksaklıkları telafi etmeye, bir kısım alışkanlıkları terk etmeye, zengin bakış açıları geliştirmeye, farklı kültürlerle daha içten kaynaşma yolları bulmaya ve karar alma, yapılanma, denetleme ve idare usullerini tekrar gözden geçirmeye zorlamaktadır.

Hyde Park Hizmet Toplumu Pilot Uygulama Tasarısı

Hyde Park Hizmet toplumu modeli, dinamik bir yapıya sahip toplum üyelerinin karşılaştıkları zorluklara, içinde bulundukları şartları da değerlendirerek, çözüm üretme gayretlerinin neticesi ortaya çıkmış bir lokal, katılımcı ve şeffaf bir yapılanma modelidir. Henüz pilot uygulama aşamasında olup gelişmeye devam etmektedir.

Problem Tespiti

Büyük şehirlerde kültür merkezleri ve bu merkezler içinde konumlanmış özel okullar etrafında meydana gelen yoğunlaşma, Hizmet Hareketi gönüllüleri açısından aidiyet hissi oluşturma, sosyal ihtiyaçları giderme, daha fazla kültürel imkanlar elde etme, ekonomik bağlantılar tesis etme, tecrübelerden istifade etme, yeni nesli daha güvenli bir toplumsal yapı içinde yetiştirme gibi avantajlar sağlamaktadır.

Bununla birlikte, bu konuda yapılmış detaylı araştırmalar olmamakla birlikte, çeşitli vesilelerle Hizmet gönüllülerinden gelen geri bildirimler ve zaman zaman paylaşılan faaliyet raporları dikkate alındığında, küçük şehirlerde ve eyaletlerde az sayıda ferdin bir araya gelerek oluşturduğu topluluklarda, toplumsal dinamizm, beraberlik, mali destek, iş yapabilme kapasitesi, fertlerin rantabl değerlendirilmesi gibi hususlarda gözlemlenen seviyenin, metropolitan bölgelerde çeşitli kurumlar etrafında yoğunlaşan topluluklardakiyle benzer seviyede olamadığı gözlemlenmektedir. Bunun yanında, küçük ve büyük şehirlerdeki insan sayısı ile bu insanlar arasındaki içe dönük sosyalleşme düzeyi ve organize ettikleri dışa dönük faaliyetler karşılaştırıldığında, küçük şehirlerin iç bünyede sosyalleşme ve dışa dönük faaliyetlerde daha dinamik olduğu gözlemlenmektedir.

Ayrıca, büyük şehirlerde gönüllü hizmet verme potansiyeline sahip çok sayıda kalifiye insanın, ihtiyacın ötesinde, resmî kurumlar etrafında toplanmasının birtakım komplikasyonları da söz konusudur. Küçük şehirlerde ise, sayı azlığı sebebiyle daha çok toplumsal sorumluluk alanına sahip olan ve bu sorumluluklarla gelişen Hizmet gönüllüleri, hususiyle metropolitan bölgelerde, şehrin potansiyeline kıyasla dar bir alana sıkışmaktadırlar. Bu dar alanlardaki mevcut gönüllü sayısının çokluğu, ücretli çalışanların varlığı ve profesyonel beklentiler karşısında, fertler potansiyellerine uygun seviyede sorumluluk alıp hizmet üretememektedirler. Bu durumda fertler zamanla daha düşük performans sergileyen, tüketen ve hizmet bekleyen bir konuma evrilmektedirler. Dar bir alana sıkışan kişi sayısı arttıkça toplumsal ilişkiler resmileşmekte, “gettolaşma” ve gruplaşmalar başlamakta, toplumsal imkanların verdiği rahatlıkla içe kapanma gözlemlenmekte, karar alma mekanizmaları giriftleşmekte, kültürel bir kısım olumsuz alışkanlıklar ve dinamikler toplumu daha fazla tesiri altına almakta ve normalde değer üretip yaşadığı topluma katkıda bulunan bu dinamik yapı kendi kaynaklarını kendi içinde daha fazla tüketir hale gelmeye başlamaktadır.

Araştırma Soruları

• Hususiyle birçok şehrin iç içe geçtiği metropolitan bölgelerde daha ziyade görülen mezkûr problemler nasıl aşılabilir?
• Aktif katılım, lokal toplumla kaynaşma, fertlerin rantabl değerlendirilmesi, toplum içi dinamizm, sahiplenme, karar mekanizmalarının şeffaf ve çok sesli hale gelmesi, fikir üretme, ikinci nesle hitap edebilme gibi hususlarda daha verimli bir model nasıl geliştirilebilir?
• Hem metropolitan bölgelerde yaşayıp hem de küçük şehir ve eyaletlerde elde edilen verim ve dinamizm içe kapanmadan nasıl elde edilebilir?

Hyde Park Hizmet Toplumu Modeli

Yaklaşık 25 şehri içinde barındıran Chicago metropolitan bölgesi takriben 9,4 milyon kişiye ev sahipliği yapmaktadır. Hizmet toplumu daha ziyade bu şehirlerden ikisi olan Mount Prospect ve Wheaton bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Bu bölgeleri toplum gönüllüleri için cazip kılan başlıca hususlardan biri kültür merkezlerinin ve bu merkezler içindeki özel okulların varlığıdır. Chicago metropolitan bölgesinin diğer yerlerinde ise dağınık ve cüz’i sayıda Hizmet faaliyetlerine iştirak etmek isteyen fertler bulunmakta ve daha ziyade toplumsal faaliyetler mezkûr iki mahalde gerçekleşmektedir. Fert sayısının az olduğu yerlerden birisi de güneydoğu Chicago’da yer alan Hyde Park bölgesidir. Bu çalışmada ifade edilen modelin pilot manada uygulanmaya başladığı mahal de burasıdır. Son zamanlarda yeni katılımlar ile birlikte Hizmet gönüllülerinin sayısı yaklaşık 30 yetişkine ulaşmıştır. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Hizmet toplumunu minyatür manada yansıtan bu gönüllü topluluk, öğretim üyesi, doktora öğrencisi, öğretmen, esnaf, ev hanımı ve diğer farklı meslek gruplarıyla ve yaş aralıklarıyla bay-bayan küçük manada bir temsil hüviyetine sahiptir. Bu fertler, Hizmet Hareketi faaliyetlerine gönüllü olarak iştirak etme süreleri farklılık arz eden, hayatlarını şekillendirmede hareketin gözettiği değer ve prensipler önemli bir rol oynamış kişilerdir. Amerika’da bulunma süreleri ise 19 yıl ile 1 yıl arasında değişmektedir.

Modelin Doğuşu ve Gelişimi

Yapılandırılmamış mülakat yanıtlarına ve gözlem verilerine göre, Hizmet Hareketi’ne ait en yakın kültür merkezinden yaklaşık 28 mil uzaklıkta ikamet eden Hyde Park Hizmet gönüllüleri, başlangıçta kültür merkezli toplumsal faaliyetlere elden geldiğince katılmaya çalışmışlardır. Fakat zamanla aşağıdaki hususlar bu gönüllüleri alternatif bir arayışa itmiştir:

• Büyük şehir trafiği
• Yorgunluk
• Harcanan vaktin fazlalığı
• Kültür merkezi etrafında öbeklenen toplumla tek taraflı ilişkinin tatmin edici olmaması
• Bu toplumun bir parçası olmada yaşanan fiili zorluklar
• Zamanla bu bölgeden kültür merkezine gidişlerin azalması ve toplumun gidenler ve gitmeyenler olarak bölünmesi
• Sorumlu kişilerin kültür merkezinden vakit bulup Hyde Park bölgesinin ihtiyaçlarına vakit ayıramamaları
• İmkanlarından istifade edilemeyen müesseselere yapılan yardımın ‘zorlama’ olarak algılanması
• Mevcut vakit, enerji ve imkanlar kültür merkezi ile ilişkileri sürdürmeye harcandığı için lokale yönelip alternatif bir zemin oluşturulamaması
• Lokalde daha verimli ve toplum faaliyetlerinin organizatörü, hamisi olabilecekken kültür merkezinde daha ziyade izleyici, misafir ve katılımcı rolünde kalınması

Zamanla kişi sayısının artması, Hyde Park’ta düzenli olarak bir araya gelme, hafta sonları Hizmet gönüllülerinin çocuklarına hitap eden bir okul çalışmasına başlama, lokal komşu ve dostlarla ortak programlar yapma, bayram kutlamaları, Ramazan iftarları, kahve geceleri gibi mikro düzeyde ve âdem-i merkezi bir şekilde türlü gelişmelere vesile olmuş ve nihayetinde bu çalışmada detaylarına inilen “Pazar Günü Programı”nı doğurmuştur.

Hizmet Hareketi’nin gözetmeye çalıştığı vizyon, değerler ve prensipler yanında lokal imkanları, iş gücünü, muhatapları, realiteleri ve öncelikleri esas almayı hedefleyen Hyde Park Hizmet Toplumu, kendi lokal imkanları muvacehesinde deneme yanılma yolu, geri dönüşümler ve ortak aklı kullanarak mevcut modeli geliştirmeye ve uygulamaya başlamıştır.

Modelin Hedefleri

• Lokal enerji ve imkanları ortaya çıkarmak
• Lokal toplumla kaynaşmayı temin etmek
• Daha küçük fakat daha faal, lokal, katılımcı, müteşebbis, üretken, dinamik Hizmet topluluklarının oluşumuna zemin hazırlamak
• “Gettolaşma”ya karşı alternatif oluşturmak
• Toplumun her üyesini azami ölçüde değerlendirebilmek
• Gönüllülük esasına göre iş yapmak
• Amatör ruhu canlı tutmak
• Maliyetleri düşürmek
• Kurumsal yapılara toplumsal karşılık, faaliyet alanı ve kaynak oluşturarak bu kurumların reel bir zemine oturmalarını sağlamak
• Fertlerin fikir üretme ve kendilerini ifade edebilme kapasitelerini yükseltmek
• Aileleri çocuk eğitiminin aktif bir parçası haline getirmek
• İstişare ve çok akılla fikir üretme mekanizmasını daha verimli hale getirmek[1]
• Karar alma ve işleyişi şeffaflaştırmak
• Kadınların karar alma mekanizmalarında ve liderlik rollerinde daha etkin olmalarını temin etmek
• Zamanı daha verimli kullanmak
• Çocukların toplumsal ilişkiler ve fonksiyonların çoğuna ilk elden şahit olmalarını temin etmek
• Çocuklara ve gençlere modelleyebilecekleri bir toplumsal yapı sunmak

Pazar Günü Programı

Programla İlgili Hususlar

• Grup düzenli buluşmasını pazar günleri gerçekleştirmektedir.
• Programda katılım sıklıkları değişen yetişkinler, gençler ve çocuklar bulunmaktadır.
• İşler gönüllülük esasına göre yapılmaktadır. Yapılan işlerden dolayı maaş ya da ücret alınmamaktadır.
• Program dua, müzakere, hafta sonu okulu, ibadet, ikram gibi kısımlardan müteşekkildir.[2]
• Yer olarak lokal bir okulun sınıfları belli bir ücret karşılığında kullanılmaktadır.
• Yer ücreti haricinde hafta sonu okuluna alınan malzemeler için ücret ödenmektedir.
• Program esnasında ihtiyaç hissedilen yaklaşık 13 adet iş kolu mevcuttur ve bunların tanımları yapılarak grup üyeleri tarafından bölüşülmüştür.[3]
• Çocukların eğitimini anne-babalar dönüşümlü olarak yürütmektedirler.
• Hafta sonu eğitimi dinî, kültürel ve ahlakî konular ağırlıklıdır.
• Erkekler ve kadınlar sohbet ve müzakereleri aynı mecliste belli hedefler doğrultusunda[4] beraber yapmaktadırlar.
• Müzakerelerde kişi sayısına göre gruplar oluşturulmaktadır.
• Sohbet konuları dinî ve toplumsal hususlardan seçilmektedir.
• Sohbet yapacak kişiler grup içinden, şehrin diğer bölgelerinden veya farklı eyalet ve ülkelerden belirlenmektedir.
• Grup içi müzakereler ve geri bildirim anketleri yoluyla ihtiyaçlar, eksiklikler, çözüm önerileri belirlenmektedir.
• Aynı mekânda hafta sonu okuluna ve toplu ibadete katılan çocuklar, anne ve babalarını haftalık periyotlarla bir toplumunun parçası olarak gözlemleyebilmektedirler.
• Ebeveynler düzenli olarak bir araya gelen, kültürel ve dini kimliklerini sergileyen, kendilerini eğiten, problemlerine ortak bir müzakere zemininde çözümler arayan, bu çözümleri sorumluluklar alarak iş bölümü içinde hayata geçiren, yaşadıkları topluma katkıda bulunan bireyler olarak çocuklarına düzenli olarak gözlemleyip modelleyebilecekleri bir toplum sunmaktadırlar.
• Çocukların kendi aktivitelerini yaparken mezkûr hususlara ve faaliyetlere her hafta ilk elden şahit olmaları üzerlerinde daha tesirli ve kalıcı etkiler bırakabilmektedir.
• Programlarda atıştırmalık haricinde yemek ikramı olmamaktadır.
• Grup üyeleri haftanın sohbet konusu ve materyallerini, müzakere sorusu ve materyallerini, duyuruları ve bu hususlara yönelik ortak paylaşımları online bir platformda gerçekleştirmektedirler.

Aktivite Tanımları ve Kuralları

Toplu Hazırlık

Hedefler

• Takım çalışması alışkanlıkları kazanma
• Ferdi sorumluluk almayı teşvik etme

Kurallar

• Gerekli hazırlıklara dair izahatlar oluşturma
• Malzeme kutularını ve sorumlularını belirleme 

Yapılacaklar

• İbadet, sohbet, müzakere, hafta sonu okulu odalarını hazırlama
• Müzakere materyallerini belirleme
• Teknik hazırlıkları yapma
• İkram hazırlama

Dua

Hedefler

• Manen ve zihnen toparlanma
• Yaratıcı’ya yönelme
• Toplanmanın genel ruhunu yakalama 

Kurallar

• Haftalık dua seçimi yapma
• Duanın mahiyetini işleme
• Dua edilecek isim önerilerini toplama
• Uzun duaları bölüştürme

Yapılacaklar

• Dua materyallerini grup üyeleriyle önceden paylaşma ve dağıtımını yapma

Sohbet

Hedefler

• İlham edinme
• Teşri’î ve tekvinî prensipleri öğrenme ve hatırlama
• Yeni bakış açıları kazanma

Kurallar

• Bir konu ya da soru etrafında bilgilendirici olma
• Not almayı sağlama
• Belli bir süreyi çocuklara ayırma
• Soru-cevap faslında bulunma

Yapılacaklar

• Konu/soru müfredat listesi oluşturma, önceden paylaşma
• Muhtemel konuşmacıları belirleme
• Not alma kağıdını temin etme
• Çocuklara verilecek mesajları belirleme

Hafta Sonu Okulu

Hedefler

• Değerleri, doğru bilgi ve tecrübeleri aktarma
• Kimlik ve karakter oluşumu için sağlıklı bir zemin sağlama

Kurallar

• Farklı yaş gruplarına göre düzenlenme
• Ailelerin sırayla sorumluluk alması

 Yapılacaklar

• Altı aylık müfredat belirleme
• Eğlenceli ve öğretici aktiviteler düzenleme
• Ana mesajları sunma
• Malzemeleri temin etme
• Yetişkinlerin aktivitelerine çocukları dahil edici ve eğitici fikirler belirleme

İbadet

Hedefler

• Yaratıcı’ya yönelme, övgü ve şükran hislerini ifade etme
• Aidiyet hissini geliştirme
• Hayata dair mana ve gayeyi hatırlama
• Dinî metinleri öğrenme ve hatırlama

 Kurallar

• Çocukları dahil etme
• Metinlerin herkes tarafından anlaşıldığından emin olma
• Her hafta farklı metinler okuma, bunları öğretme
• Çocukların ebeveynlerini gözlemleme imkânı sağlama
• Çocukların şükran ve minnet duygularını paylaşmalarını temin etme

Yapılacaklar

• Haftalık okunacak şeyleri belirleme
• Çocukların şükran notlarını toplama ve paylaşma
• Ezan, kamet, selam ve tesbih dualarını sırayla yönlendirme

 Müzakere

Hedefler

• Toplu ve kapsamlı fikir ve çözümler üretebilme
• Düşünceleri yazıya dökebilme

Kurallar

• Öğretici ve geliştirici konular etrafında örgülenme
• Üretilen fikirleri düzenli bir şekilde yazıya dökme
• Üretilen fikirleri değişik mecralarda yayınlama

Yapılacaklar

• Tema, problem ve konu listesi belirleme
• Not alma kağıdını temin etme
• Müzakere çıkarımlarını yazıya dökme

Duyuru & Problem Çözme

Hedefler

• Problemlerin tespit, ifade ve çözümünü pratik hale getirme
• Şahsî dertlerin paylaşılmasına imkân sağlama
• Toplum bilinci oluşturma
• Sağlıklı iletişim kanalları tesis etme

 Kurallar

• Çözülmesi istenen problemleri anonim şekilde veya isimle birlikte yazılı olarak iletme
• Probleme ve çözümüne odaklanarak şahsî çatışmaları en aza indirme
• Toplum modelinin sürekli güncellenmesini sağlama

Yapılacaklar

• Problem iletme formunu temin etme
• Hakem ve çözüm heyetleri tesis etme
• Problemleri ifade etme kurallarını belirleme 

İkram & Sosyalleşme

Hedefler

• Ailelerin birbirleriyle karşılıklı ilişkileri geliştirmeleri 

Kurallar

• Program sonrası ailelerin beraber vakit geçirmesini ve toplumsal bağların gelişmesini teşvik etme
• Piknik, ev ziyareti, toplu yemek ve benzeri farklı aktiviteleri destekleme

Yapılacaklar

• Beraber yapılabilecekler listesi oluşturma
• Sağlıklı iletişim kuralları belirleme
• Ziyaret edilebilecek yaşlı, hasta, yalnız ve benzeri kişileri tespit etme

İş Tanımları

Müzakere Hedefleri^[5]

• Toplum içi meselelere çözümler üretmek
• İçinde yaşanan toplumu anlamaya çalışmak
• Toplum kimliği, vizyonu ve hedeflerini anlamaya ve anlamlandırmaya gayret etmek
• Grup üyelerinin birbirinin bakış açılarını dinleyip empati kurabilmelerini sağlamak
• Daha geniş perspektiften meselelere bakmaya gayret etmek
• Grup bilgi, tecrübe ve zenginliğinin ortaya çıkmasını sağlamak
• Fertlerin bir soru etrafında beraber fikir üretmeye ve çoklu düşünmeye alışmalarını temin etmek
• Problemleri ve çözüm önerilerini rahat, yargılamayan ve gelişime açık bir ortamda ifade edebilmek
• Genel Hizmet toplumunun meselelerine üretilen çözümler ile katkıda bulunmak

Karşılaşılan Zorluklar ve Gelişme Alanları

• Kadın erkek ilişkileri, aynı mekânda toplu fikir alışverişi ve alışılagelen modellerin kısıtlayıcılığı
• Yemekli olan buluşmalara mukabil sadece atıştırmalık ikram edilmesi ve daha fazla yemek getirme eğilimlerinin dengelenmeye çalışılması
• Farklı yaş, tecrübe, cinsiyet, meslek ve arka planlardan gelen yaklaşık 30 kişinin aynı mekânda toplu konuşma ve fikir üretmesinin zorlukları
• Grup sözleşmesi ve kurallarının oluşturulması
• Kurallarla kısıtlanmak istemeyenlerden gelecek muhtemel direnç noktalarının tespit edilip çözüme kavuşturulması
• Moderatörlük kavram, fonksiyon ve kabiliyetlerinin müzakerelerin verimini sağlamada önemini hissettirmesi
• Konuşma, soru sorma gibi hususlarda kadınlara öncelik verilmesi ve teşvik edilmeleri
• Müzakerelerde bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmanın önüne geçmek için ön okuma, temel bilgi ve verilere sahip olma, hazırlıklı gelmenin sağlanması
• “Pazar Günü Programı”nın yanında grup içi iletişimi artıracak başka faaliyetlerin düzenlenmesi

 EK-1: Müzakere Kuralları ve Grup Sözleşmesi

• Söz hakkı istemeden önce, az söz alanlara konuşmada öncelik vereceğim.
• Herkesin benim kadar konuşma hakkının olduğunu unutmayacağım.
• Moderatörden söz isteyerek konuşacağım.
• Moderatörü devre dışı bırakıp gruptan biriyle karşılıklı tartışmaya girmeyeceğim.
• Konudan sapmalarda moderatörün müdahale ve yönlendirmelerine uyacağım.
• Konu hakkındaki yorumlarımı jargona boğmadan herkesin anlayacağı bir dilde ifade edeceğim.
• Telefonumu sessize alacağım. Mümkün mertebe program boyunca telefonla meşgul olmayacağım. Aklen ve ruhen hazır olmaya çalışacağım.
• Programın başlama ve bitiş saatlerine riayet edeceğim.
• Söylediğim ve hissettiğim şeyleri başka kişileri ve görüşleri kınamadan, yermeden ve kendi görüşüm olarak ifade edeceğim.
• Başkaları konuşurken bir cevap ve savunmaya hazırlanmak yerine onların düşünce ve his dünyalarını anlamaya çalışacağım.
• Herkesin kendine özgü üslup ve usul farklılıklarını, karşı tarafın hakkını ihlal etmedikleri sürece, anlayış ve saygıyla karşılayacağım.
• Duyduğum şeye hemen cevap vermeden ve hislerimi ifade etmeden önce düşünecek ve acele etmeyeceğim.
• Konuşulanlar hakkında ön yargım ve farklı bir algılama biçimim olup olmadığını gözden geçireceğim.
• Konuşulanların ve konuşanların mahremiyetini muhafaza edeceğim.
• Müzakere meclisinde her şeyi çözme ve son noktayı koyma gayretimiz söz konusu olmadığı için, müzakere esnasında oluşabilecek muğlaklık ve çok görüşlülüğe karşı anlayışlı ve hoşgörülü olacağım.
• Uzun örnek ve detaylarla müzakereyi domine etmeyeceğim.

EK-2: “Pazar Günü Programı” Çizelgesi 

[1] Bu konuda takip edilebilecek bir model önerisi için bknz: Yasir Bilgin, “Çok Yönlü ve Çok Sesli Fikir Fırtınaları için bir Model”, CRISD Bülten, 1. Sayı

[2] bknz: Aktivite Tanımları ve Kuralları

[3] bknz: İş Tanımları

[4] bknz: Müzakere Hedefleri

[5] bknz: Yasir Bilgin, “Ders Mütalâa ve Müzakere Rehberi – Ek-1: Müzakerenin Kazandırdıkları”, CRISD Bülten, 2. Sayı