Ailemizi, Kendimizi ve Eşimizi Tanıma Soruları: Genogram

Her nesilde aileler bir sonraki nesle kendilerinde olan bir kısım şeyleri miras bırakırlar. Aşağıya doğru devredilen bu şeyler çok güzel ya da değerli olabilir. Mesela, aileye ait kahramanlık hikayeleri, kültür, bilgi ya da kişisel eşyalar devredilen bu şeylere örnek teşkil edebilir. Ayrıca, bu kadar belirgin olmasa da, dik saç, yeşil göz rengi gibi vücut özellikleri de bu devir teslime verilebilecek biyolojik örneklerdir.

Bu devir teslime biraz daha dikkatli baktığımızda ise, yukarıda zikredilenlere kıyasla, daha zor görülüp sezilebilen birtakım özelliklerin de nesilden nesle devredildiğini fark ederiz. Bazen bağımlılık ya da depresyon gibi bir kısım genetik eğilimlerin de bu devir teslimin bir parçası olduğunu görürüz. Kimi zaman da sağlıksız bir takım düşünme ve davranış şekillerinin gözlem ve taklit yoluyla toplumsal olarak nesilden nesle aktarıldığını fark ederiz.

İşte bu çalışmada size sunduğumuz genogram soruları, kolayca fark edilmeyen bu kalıplaşmış ve nesilden nesle aktarılan yapıları daha dikkatlice ele alma ve tespit etme imkânı sağlamaktadır. Bu sorular, bir ailenin güçlü ve zayıf yanlarını açığa çıkararak güçlü yanlarını daha verimli kullanma ve zayıf yanlarını da aile olarak geliştirme için bir müzakere zemini temin eder. 

GENOGRAM NEDİR?

Genogram yapı itibariyle bir aile ağacına benzer ama farklı bir maksatla oluşturulur. Aile ağacı üyeler arasındaki soy ilişkisini resmederken genogram bu üyeler arasındaki ilişkiler ve birbirlerine tesirleri hakkında bilgiler elde etmemizi sağlar.

Genogramı aile üyelerinin birbiriyle olan ilişkilerini çok daha detaylı bir şekilde gösteren bir aile ağacı gibi de düşünebilirsiniz. Mesela bir aile ağacı bize “Zeynep ve Mehmet evli” bilgisini verebilir. Fakat genogram daha da ileri giderek “evli olan Zeynep ve Mehmet arasındaki duygusal kopukluğu” gösterir.

Bir genogram ne kadar çok neslin bilgisini içeriyorsa o nispette değerlidir. Normalde deşifre etmesi oldukça zor olan aile içi kalıplaşmış davranışlar ve düşünceler, genogram soruları ve sembolleri vasıtasıyla ele alındıklarında birden ortaya çıkıverir. Mesela, bir gözlemci olarak, ailenizin tarihinde farklı üyeler arasında yaşanan aile içi geçimsizlikleri genel manada fark etmiş olabilirsiniz.  Fakat genogram, daha detaya inerek, size bu geçimsizliklerin temelinde, mesela, aile içi soğukluk ya da öfke olduğu bilgisini verebilir.

Her insan bu şekilde bir ailenin ya da sistemin parçası olarak büyür ve o sisteme ait birçok özelliği kendisinde barındırır. Çoğu zaman bu sistemin kendisine öğrettiği davranış ve düşünce şekillerini hiç farkında olmadan kullanır. Daha sonra farklı bir sistemin ürünü olan bir başkası ile evlendiğinde bu sistem farklılıkları adeta iki farklı işletim sisteminin ürünü olan iki farklı bilgisayar gibi gün yüzüne çıkar. Çoğu zaman bu farklılıklar derince analiz edilmeden bir problem olarak algılanır ve nasıl bir ortamın ve ne tür sebeplerin bu davranışları ve düşünce alışkanlıklarını doğurduğu sorgulanmaz. İşte genogram soruları hem kendi aile sisteminizi hem de eşinizin aile sistemini anlamanız ve meseleleri şahsileştirmeden onlara daha akli tepkilerle yaklaşabilmeniz için size birtakım zihinsel aletler ve bakış açıları sunar.

AİLEMİZİ, KENDİMİZİ VE EŞİMİZİ TANIMA SORULARI

Aile Kuralları

• Ailenizde açıkça ifade edilen ve herkesin itibar ettiği kurallar var mıydı, varsa nelerdi?
• Ailenizde bir kısım duygulara sahip olma (örn: anne ve babaya sinirlenme kızma, haksızlığa öfkelenme vb.) ve bu duyguları ifade etme hususunda, açıkça söylenmese de, varolan kurallar var mıydı, varsa nelerdi?
• Ailenizde, üyeler arasındaki farklılık ve çatışmaları nasıl ele alacağınızı, ifade edeceğinizi ve çözeceğinizi belirleyen açık/kapalı kurallar var mıydı, varsa nelerdi?
• Anlaşmazlıkların çözülmesi hususunda herkese aynı kurallar mı uygulanırdı, yoksa farklı kişiler (örn: ağabey, küçük kardeş, hasta kardeş) ve cinsiyetler için farklı kurallar mı mevcuttu?
• Biriyle anlaşmazlık ya da çatışma yaşadığınızda hala ailenizden getirdiğiniz kural ve usuller ile mi meseleyi hallediyorsunuz yoksa yeni kural ve usuller geliştirdiniz mi? Şu anki kurallarınız sadece kendi ailenizdekilerin tam zıddı mı yoksa tamamen farklı ve yeni yaklaşımlar mı?
• Eşinizin ailesinde çatışma ve anlaşma olduğunda nasıl bir yol izlenir ve böyle zamanlarda başlıca kurallar nelerdir? Sizinkiyle hangi hususlarda farklılıklar gösteriyor?
• İfade edilmese de var olan kurallardan biri çiğnendiğinde aile içindeki gerginlik seviyesi nasıl değişir ve hissedilirdi? Bu çiğnemeye ilk önce kim itiraz eder, bunu problem yapar ve bundan daha çok gergin olurdu?
• Evde açık bir şekilde konan kurallardan biri çiğnendiğinde ne olurdu?
• Ailenizden getirdiğiniz bu kurallardan hangisini hala uyguluyorsunuz? Bu kurallar çiğnendiğinde nasıl bir tepki veriyorsunuz?

Yakın ve Mesafeli Olma

• Bir insana yakın olmayı nasıl tarif ediyorsunuz?
• Siz ve eşiniz, tarif ettiğiniz ölçüler içinde, sizce birbirinize yakın mısınız?
• Çoğu zaman eş ilişkilerinde bir kişinin mesafeli diğerinin de partnerinin peşinden koşturup yakın olmaya çalışan kişi olduğu gözlemlenir. Biri duygusal ya da fiziksel olarak daha mesafeli ve soğuk olurken, diğeri daha yakın ve sıcak olmaya çalışır. Ailenizde kim mesafeli ve daha soğuk, kim ise diğerinin peşinden koşturan ve yakın olmaya çalışan kişiydi?
• Daha çok hangi durumlarda anneniz ya da babanız daha yakın ya da mesafeli olmayı tercih ederdi? Kardeşlerinizde durum nasıldı?
• Olduğunuzdan daha yakın ya da daha uzak olmaya çalıştığınızda, ailenizde kim bu değişime daha çok tepki gösterir ve gerginleşirdi? Size karşı biri uzak durmaya başlar ya da olduğundan daha yakın olmaya çalışınca siz nasıl tepki gösterirdiniz?
• Mevcut ailevi ilişkinizde eşinize karşı siz bu iki tutum ve rolden (devamlı yakın olmaya çalışma / mesafeli olma) hangisini daha çok sergilediğinizi düşünüyorsunuz? Bu sergilediğiniz tutum mevcut probleme göre farklılık mı arzediyor yoksa sabit bir tutum mu? Eşiniz sizin bu mesafeli ya da devamlı yakın olmaya çalışan tutumunuza nasıl tepki gösteriyor?

Farklılıkları Algılama

• Ailenizde başlıca göze çarpan farklılıklar nelerdi? (örn: kişilik, huy, davranış, cinsiyet, ırk, yaklaşım, rol, maddi imkanlar)
• Aile üyeleriniz bu farklılıklara nasıl yaklaşırlardı? Bazı üyeler bir kısım farklılıkları diğerlerine göre daha iyi idare edebilir miydi?
• Eşinizle sizin aranızdaki temel farklılıklar nelerdir? Bu farklılıklara nasıl yaklaşıyorsunuz?
• Eşinizdeki farklılıkları değiştirmeye çalışıyor musunuz? Bunun için hangi yolları ve metotları kullanıyorsunuz? Eşiniz bu değiştirme gayretine nasıl tepki veriyor?
• Eşiniz sizdeki farklılıkları değiştirmeye çalışıyor mu? Bunun için hangi yolları ve metotları kullanıyor? Siz eşinizin bu değiştirme gayretine nasıl tepki veriyorsunuz?

Benzer, Aynı ve Uyumlu Olma Arzusu-Takıntısı

• Benzer, aynı ve uyumlu olma arzusu-takıntısı “biz bir aileyiz, aramızda farklılık olmamalı, kimse düzeni, ahengi, töreyi bozmamalı, kurallara (bana) itaat etmeli” düşüncesiyle özetlenebilir. Bu açıdan, ailenizde kim daha çok uyum ve ahenge vurgu yapardı, uyumsuzluk ve kavga çıkmasın düşüncesiyle endişelere düşerdi? Bu kişi(ler) kontrolü, gücü ve bu uyumu sağlamak için hangi yollara başvururdu?
• Bugün, yaşadığınız bir anlaşmazlık ya da farklı bir düşünceyi ifade edip farklılıklarla açık bir şekilde yüzleşmek yerine siz de kendi davranışlarınızda benzer bir uyumu tercih edip çatışmadan kaçınma eğilimi görüyor musunuz?
• Ailenizde uyumlu ve her şeye itaatkâr olmayı reddedip biraz daha isyankâr ruhlu olan kimdi? Bu durumdan diğer aile üyeleri nasıl etkileniyordu?
• Bugünkü yaşamınıza baktığınızda kenidinizi hangisine daha yakın görüyorsunuz; uyumu ve ahengi korumaya çalışan otoriter kişi mi yoksa mutlak uyum ve ahenge isyan edip her ne pahasına olursa olsun kendini ortaya koyan mı? Eğer böyle iki keskin taraftan birini seçmek zorunda kalmayacağınız bir hayatınız olsaydı, nasıl bir hayat yaşıyor olurdunuz?
• Ailenizde kim açık bir güç mücadelesine girdi? Bu mücadele nasıl başladı ve nasıl bitti?
• Bugün siz de kendi hayatınızda bu tür güç mücadelelerine girdiğinizi gözlemliyor musunuz? Hayatı böyle bir güç mücadelesi gibi görmeden, yani sürekli saldırdığınız veya başkasının saldırısını püskürtmeye çalıştığınız bir yaşam tarzı dışında nasıl bir hayat sürdürmek isterdiniz?
• Ailenizde küsüp uzak duran biri oldu mu? Bu kişi sadece anne/babaya mı yoksa tüm aileye mi küstü? Küsmesine sebep olan olay neydi? Bu küsme ve ayrılma sizin psikolojik ve ruhsal gelişiminizi nasıl etkiledi?
• Siz ailenizden herhangi biri ya da birileri ile küs veya uzak mısınız? Bu küslük ya da uzaklık size faydalı oluyor mu yoksa gelişim ve saadetinizi engelliyor mu?

Siz ve Diğerleri

• Hem olduğunuz gibi, içinizden geldiği gibi davranıp hem de hala başkaları ile yakın ve samimi olma hususunda kendinizi nasıl görüyorsunuz? Davranışlarınız, düşünceleriniz ve tercihlerinizin, başkaları görse sizi beğenmeyip eleştireceğini düşündüğünüz, gizlemek ve başkalarına fazla göstermeden yapmak zorunda kaldığınız kısımları var mı? Ne ölçüde yaptığınız işlerin ve tercihlerin başkalarının tepkilerine göre şekillendiğini düşünüyorsunuz?
• Ailenizde kim sizden oldukça farklıydı? O kişiyle beraber ya da aynı mecliste olduğunuzda rahat ve kendiniz gibi davranabiliyor musunuz?
• Eşinizle beraber olduğunuzda, herhangi bir yargılanma ve eleştiri korku ve endişesi yaşamadan, kendiniz olabiliyor musunuz?

Şahsi Sorumluluk Alma

• Ailenizde bugün size zarar verip mutlu olmanızı engellediğini düşündüğünüz bazı tutum ve inançlar geliştirdiğinizi düşünüyor musunuz? Eşinizde de bu tür tutum ve inançlar gözlemliyor musunuz?
• Ailenizde, konuşulunca bazı insanların morali bozulduğu için kaçınılan meseleler var mıydı? Bu meseleleri konuşmaktan kaçınılması sizi ve ailenizi nasıl etkiledi?
• Ailenizde farklı düşünüp inandığı halde sırf diğer aile üyeleri onu dışlayıp karşı çıkmasınlar diye bu farklı düşünce ve inancından vazgeçenler oluyor muydu?
• Akşam eve siz iyi bir moralle eşinizde kötü bir moralle geldiğinde, sizin de moralinizin bozulması ne kadar zaman içinde oluyor? Bu negatif etkilenmeyi geciktirdiğiniz ya da pozitife çevirdiğiniz oldu mu? Nasıl?

İş ve Sorumluluk Paylaşma

• Evlilik hayatınızın bazı bölümleri açısından, gereğinden fazla sorumluluk aldığınızı düşünüyor musunuz? Bu sorumlulukların bir kısmını eşinize devretseniz ne olur?
• Evlilik hayatınızın bazı bölümleri açısından, eşinizin gereğinden fazla sorumluluk aldığını düşünüyor musunuz? Bazı meselelerde eşinizin fazla sorumluluk alması sizin daha aktif ve sorumlu olmanızı ve bu hususlardaki kabiliyetlerinizin gelişmesini engelliyor mu?

Fasit Daireler (Üçgenler)

• Fasit üçgenler, iki kişinin aralarındaki gerginlikten kaçmak ya da gerginliği azaltmak için üçüncü bir kişi, çocuk, alışkanlık, hobi, iş ya da bahaneyi devreye sokmaları ve böylelikle geçici olarak bu gerginliğin üstünü örtmeleri olarak tanımlanabilir. Bu açıdan, ailenizdeki ana üçgenler nelerdi? Bu üçgenlerdeki kişiler kimlerdi? Üçgende yakın olan iki kişi ile dışta kalan üçüncü kişi kimdi?
• Anne-babanızla ilişkilerinizi düşündüğünüzde, onlarla ilişkileriniz nasıldı? İkisine ya da sadece birine mi yakındınız? Onlarla yakınlık kurmak kolay mıydı? Ya da ikisine de uzak mıydınız? Sadece birine yakın iken diğeri ile ilişkileriniz nasıl oluyordu?
• Genelde anne babamızdan birine kendimizi daha yakın hissederiz. Daha mesafeli olduğumuz ebeveyninizi diğerini katmadan bir yere davet etseniz, beraber vakit geçirseniz nasıl hissedersiniz? Daha yakın hissettiğiniz taraf böyle bir yakınlaşmaya nasıl bir tepki gösterir? Böyle değişikliklerin ailenizde çok büyük neticeleri olur mu?

Koalisyon ve Ortaklıklar

• Kardeşleriniz arasında kim daha çok ilgi ve kayırma gerektiren problem çocuk olarak kabul edilirdi ya da ailenin ilgi ve enerjisini alırdı? Bunun aileye katkısı ya da zararı ne yönde olurdu?
• Bu çocuk olmasaydı sizin anne babanızla ilişkiniz nasıl olurdu?
• Anne babanızın kardeşleri arasında bu rolü kim daha çok üstleniyordu? Ayrıca eşinizin ailesinde ve onun anne babasının ailesinde bu rolü kim üstleniyordu?
• Ailenizde günah keçisi olan var mıydı? Ayrıca şunlara benzer etiketi olan var mıydı:
  • Ukela
  • Şaklaban / komedyen
  • Süper zekâ
  • Haylaz / aylak
  • Saf / aptal
  • Dışlanmış
  • Veli / melek
  • Günahkâr / isyankâr
  • Çok güzel / dilber
  • Patron / padişah / sultan
  • Şehzade / şımartılmış / rahat yetişmiş
• Size takılan lakaplar nelerdi? Daha çok pozitif mi yoksa negatif miydiler?
• Bu lakap ve rollerin sizin üzerinizdeki etkisi ve aile içindeki yeriniz ve fonksiyonlarınız açısından tesirleri neydi?